Van ondergrondse beweging tot Calvinistische Republiek: de geschiedenis van het protestantisme te Antwerpen in de zestiende eeuw

Wie momenteel door het centrum van Antwerpen wandelt wordt getroffen door de talrijke barokkerken en de vele Mariabeelden aangebracht in gevels van huizen en publieke gebouwen. De bezoeker krijgt op die manier de indruk dat Antwerpen in het verleden een katholieke stad was. Dat was ook zo vanaf 1585 maar het stedelijke landschap verhult dat Antwerpen in de zestiende eeuw de meest protestantse stad in de Nederlanden was. In de les brengt de spreker daarom een antwoord op volgende centrale vraag: hoe groeide Antwerpen vanaf de jaren twintig van de zestiende eeuw uit tot een internationaal centrum van protestantisme en hoe moeten we ondergang van de levendige protestantse gemeenschappen in Antwerpen verklaren?

Programma

In de les zullen we de ontwikkeling van de belangrijkste reformatorische stromingen te Antwerpen uiteenzetten: het lutheranisme, anabaptisme en calvinisme. Bij die ontwikkeling besteden we expliciete aandacht aan de bredere stedelijke context: de positie van Antwerpen als kosmopolitische handelsmetropool, de dragers van cultureel leven zoals onderwijs en drukpers en de band met de politieke conjunctuur. Het was vooral de calvinistische beweging die in nauwe samenhang met de Opstand tegen Spanje een sterke dynamiek wist te ontwikkelen en in de periode 1577-1585 zelfs de macht wist te veroveren in de Scheldestad. Tegelijkertijd besteden we aandacht aan de positie van de katholieke kerk en aan de beweeglijkheid van het religieuze landschap. Tenslotte staan we ook stil bij de drastische en snelle omslag die kerk en religie doormaakten na 1585.

Doelstellingen

Na de les kunnen de cursisten het volgende:

• De belangrijkste ontwikkelingsfasen in de geschiedenis van het Antwerpse protestantisme aanduiden en hebben zij een inzicht in de onderscheidende kenmerken van de verschillende reformatorische groepen.
• Zij zien in dat religieuze ontwikkelingen steeds ingebed zijn in een bredere maatschappelijke context. Zij kunnen het aandeel van de verschillende context-factoren naar waarde schatten: het sociaaleconomische kader, het culturele landschap en de politieke conjunctuur.
• Zij kunnen aan de slag met een aantal belangrijke documenten en afbeeldingen die de ontwikkeling van het protestantisme te Antwerpen op concrete manier weerspiegelen.

Doelgroep

Leerkrachten geschiedenis 2de graad en alle andere belangstellenden.

Begeleiding

Guido Marnef is gewoon hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen. Hij studeerde geschiedenis aan de UFSIA en de KULeuven en verdedigde aan die laatste instelling een doctoraat over het protestantisme te Antwerpen in de periode 1550-1577. Zijn onderzoek focust op de periode van de Opstand tegen Spanje en op de protestantse en katholieke reformatiebewegingen in de Nederlanden. Antwerpen neemt daarbij een prominente plaats in. Momenteel voltooit hij een boek over de Calvinistische Republiek te Antwerpen (1577-1585) – het absolute hoogtepunt van het protestantisme in Antwerpen. Hij was als onderzoeksfellow verbonden aan het Institute for Advanced Study te Princeton, het Netherlands Institute for Advanced Study te Wassenaar, de Koninklijke Vlaamse Academie te Brussel en het Scaliger Instituut te Leiden. Aan de Universiteit Antwerpen doceert hij onder meer cursussen over cultuur en religie in de Nieuwe Tijd en hij is er ook verbonden aan het Centrum voor Stadsgeschiedenis.

Praktisch

Syllabus en dranken inbegrepen.